Η εποχή της Τουρκοκρατίας

19 Μάρτιος 2007

Πριν την επανάσταση

Το 1431 οι Τούρκοι κυριεύουν τα Γιάννινα και στις 24 Μάρτη 1449 τα στρατεύματα του Μουράτ Β΄μπαίνουν στην Άρτα. Η τούρκικη κατοχή αρχίζει για την Ήπειρο όχι όμως και για τα Θεοδώριανα και για τα άλλα Τζουμερκοχώρια. Αντιστέκονται και πετυχαίνουν ημιανεξαρτησία και αυτοδιοίκηση. Οι Τούρκοι πασάδες αρχίζουν μετά το 1652 να περιορίζουν τα δικαιώματα αυτά. Τα Θεοδώριανα όμως και μερικά άλλα Τζουμερκοχώρια( Συρράκο, Καλαρρύτες, Ματσούκι, Μελισσουργοί) διατηρούν ορισμένα προνόμια μέχρι της σατραπείας του Αλήπασα (1788). Από το 1740 οι ντόπιοι καπετάνιοι συγκροτούν πάλι το Αρματολίκι Τζουμέρκων.
Σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας τα Θεοδώριανα δεν γνωρίζουν μόνιμη τούρκικη κατοχή. Αντίθετα αποτελούν καταφύγιο για τους κυνηγημένους και τους κλεφταρματωλούς, που βρίσκουν τροφή και καταφύγιο στις στάνες των κτηνοτρόφων.
Στα 1777 περνάει απ’ τα Θεοδώριανα και ο Πατροκοσμάς όπου σε περίοπτη θέση ανάμεσα στο Αθαμάνιο και στα Θεοδώριανα έστησε ξύλινο σταυρό. Από τότε η περιοχή αυτή ονομάζεται «Σταυρός». Κήρυξε στην αυλή της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου και ίδρυσε και το πρώτο σχολείο στα Θεοδώριανα στέλνοντας ο ίδιος τον πρώτο δάσκαλο από το Ζαγόρι.
Απ’ τα Θεοδώριανα διαβαίνει και βρίσκει καταφύγιο πολλές φορές και ο θρυλικός Κατσαντώνης. Αρκετοί Θοδωριανίτες εντάσσονται στην ομάδα του. Κοντά στον Κατσαντώνη παίρνει μαθήματα και ο Καραϊσκάκης, 14 χρονών τότε, που διαβαίνει πολλές φορές απ’ τα Θεοδώριανα..

Ο Άνθιμος Αργυρόπουλος

Τα Θεοδώριανα κατά τα προεπαναστατικά χρόνια έδωσαν στο υπόδουλο έθνος μια μεγάλη ιστορική μορφή, τον ιερομόναχο και ηγούμενο του μοναστηριού των Θεοδωριάνων Άνθιμο Αργυρόπουλο ή Δημητρίου, του Δημητρίου και της Αλεξάνδρας. Στα 1793, ο ιερομόναχος ιδρύει στα Θεοδώριανα μοναστήρι και σχολείο. Όταν έπεσε το Σούλι ο Άνθιμος, δέχτηκε με στοργή στο μοναστήρι του τους κατατρεγμένους Μποτσαραίους και περιέθαλψε τους τραυματίες τους. 0 Αλή πασάς για να τον τιμωρήσει, τον έκλεισε αλυσοδεμένο σε σκοτεινό μπουντρούμι για πολλά χρόνια . Βγαίνοντας από την τρομερή εκείνη κόλαση ο Αργυρόπουλος πήγε στην Κέρκυρα. Εκεί συνδέθηκε στενά με τον Ιωάννη Καποδίστρια.
Φεύγοντας απ’ την Κέρκυρα εγκαταστάθηκε στη Ζάκυνθο, όπου διορίστηκε εφημέριος της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου. Ο Άνθιμος ορκίστηκε στην εταιρεία των Φιλικών απ’ τον Αναγνωσταρά, τον υπεύθυνο της Αόρατης Αρχής. Από τότε άρχισε το κατηχητικό του έργο ο θερμός πατριώτης. Έγινε ο κατηχητής των οπλαρχηγών, των ιερωμένων, των προσφύγων και των Ζακυνθινών.
Πέθανε τυφλός στη Ζάκυνθο, στις 20 Ιανουαρίου 1847, χωρίς να καμαρώσει την ιδιαίτερη πατρίδα του ελεύθερη. Ο Άνθιμος όρκισε στη Φιλική Εταιρεία και τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, που διωγμένος απ’ τους Τούρκους, είχε καταφύγει στη Ζάκυνθο. Ο Άνθιμος ορκίζει στη Ζάκυνθο και τον εθνικό ποιητή Διονύσιο Σολωμό. Ο Βασίλης Κραψίτης στο βιβλίο του «Μνήμη του Σουλίου», αναφέρει: «Ο Δ. Σολωμός… έδωκε τον όρκο του φιλικού μπροστά στο θρυλικό μονόφθαλμο Ηπειρώτη αρχιμανδρίτη Άνθιμο Αργυρόπουλο, εφημέριο τότε του ναού, που είχεν ορκίσει όλους σχεδόν τους φιλικούς που μυήθηκαν στη Ζάκυνθο, ντόπιους και ξένους, που ζούσαν τότε εκεί (Κολοκοτρώνη, Νικηταρά, Πετμεζά κ.ά.).

Τα Θεοδώριανα στην Επανάσταση του 1821

Στις 15 Μάη 1821 μαζεύονται στο Μοναστήρι του Αη-Γιώργη Βουργαρελίου οι οπλαρχηγοί Γ. Καραϊσκάκης, Γιαννάκης και Μήτρος Κουτελίδας, Γώγος Μπακόλας, Αντρέας Ίσκος, Γιαννάκης Ράγκος, Μάρκος Μπότσαρης, Κουτσονίκας και πολλοί άλλοι, κάπου διακόσιοι καπεταναίοι κι αγωνιστές και κηρύσσουν την επανάσταση στα Τζουμέρκα και στο Ραδοβύζι υπό τις ευλογίες του ηγούμενου του μοναστηριού Χριστόφορου. Τα Θεοδώριανα, καθώς ήταν απομακρυσμένα και προστατεύονταν από τα φυσικά οχυρά των απόκρημνων βουνών, πρόσφεραν μεγάλες υπηρεσίες στην Επανάσταση του 21. Οι τσελιγκάδες ενισχύουν την προσπάθεια και oι Θεοδωριανίτες πυκνώνουν τις τάξεις των ενόπλων. Ακολουθούν τους καπεταναίους και λαβαίνουν μέρος σε πάμπολλες μάχες απ’ την αρχή ως το τέλος του.

Η μάχη στο Σταυρό Θεοδωριάνων

Τον Ιούλιο του 1821 ο Ισμαήλ Πασάς, με δυο χιλιάδες Τουρκαλβανούς καταφτάνει στα Τζουμέρκα με σκοπό ν’ ανοίξει δρόμο για την Στερεά Ελλάδα και Πελοπόννησο. Αφού πυρπολούν το Συρράκο, τους Καλαρρύτες, την Πράμαντα και τους Μελισσουργούς, περνάνε τον αυχένα «Αυτί». Οι Έλληνες οπλαρχηγοί τους καθυστερούν λίγο στον αυχένα, με σκοπό να περάσουν και να σωθούν τα γυναικόπαιδα που έφευγαν μπροστά από το τούρκικο ασκέρι. Οι Τούρκοι μπαίνουν στις 2 Αυγούστου στα έρημα Θεοδώριανα. Οι Έλληνες οπλαρχηγοί αποφασίζουν να δώσουν την αποφασιστική μάχη στο στενό πέρασμα στη ράχη του «Σταυρού». Αρχηγός των Ελλήνων ορίζεται ο Γώγος Μπακόλας.

Η Θέση « Σταυρός» όπου δόθηκε η μάχη στις 4 και 5 Αυγούστου 1821

Η πρώτη επίθεση γίνεται στις 4 Αυγούστου. Απ’ τη μια δυο χιλιάδες Τουρκαλβανοί κι απ΄την άλλοι οι λιγοστοί Έλληνες, που καταφέρνουν να τους αντιμετωπίσουν. Το δειλινό καταφτάνουν ελληνικές ενισχύσεις και οι Τούρκοι οπισθοχωρούν.
Την άλλη μέρα ξεκινά η μεγάλη επίθεση. Οι Τούρκοι φτάνουν τώρα τους έξι χιλιάδες και οι Έλληνες περίπου τους πεντακόσιους. Η μάχη κρατάει όλη την ημέρα , αλλά οι Τούρκοι δεν καταφέρνουν να περάσουν το « Σταυρό». Οι απώλειες των Τούρκων είναι μεγάλες και αναγκάζονται να οπισθοχωρήσουν και να γυρίσουν πίσω στα Γιάννενα. Η νίκη στο Σταυρό είχε μεγάλη σημασία για την εξέλιξη της Επανάστασης, γιατί εμπόδισε τους Τούρκους να περάσουν προς τη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο, δίνοντας την ευκαιρία να θεριέψει η επανάσταση εκεί.

Το σημερινό μνημείο στο Σταυρό

Το καλοκαίρι του 1824, τα Θεοδώριανα δοκιμάζονται σκληρά από τον εμφύλιο που ξέσπασε. Στρατεύματα του Γιαννάκη Ράγκου καίνε και καταστρέφουν το χωριό σαν αντίποινα, επειδή οι Θοδωριανίτες ήταν με το μέρος του Καραϊσκάκη , στη διαμάχη που είχε ξεσπάσει μεταξύ τους για το αρματολίκι των Αγράφων.
Μετά το τέλος του 1824 και ως το τέλος της Επανάστασης (1828) δεν σημειώνονται αξιόλογα πολεμικά γεγονότα στην περιοχή Θεοδωριάνων, καθώς και στην ευρύτερη περιοχή των Τζουμέρκων. Στο διάστημα αυτό οι Θεοδωριανίτες μάχονται υπό διάφορους αρχηγούς στην Πελοπόννησο κατά του Ιμπραήμ, στο Μεσολόγγι, στον Καρβασαρά (Αμφιλοχία), στην Ακρόπολη, στην Αράχοβα, στο Φάληρο και αλλού. Απ’ όσους τελικά επέζησαν, άλλοι στεριώνουν μόνιμα μακριά απ’ το χωριό, κυρίως στο Ξηρόμερο, Βάλτο, Ευρυτανία, Βοιωτία, Αττική και σε άλλες απελευθερωμένες

Μετά την Επανάσταση

Με την ανακήρυξη του νέου ελληνικού κράτους στις 8 Γενάρη 1828 και τον καθορισμό των συνόρων του, η Ήπειρος εξακολουθεί να παραμένει υπό τουρκική κυριαρχία. Με την αμνηστία που δίνουν σι Τούρκοι στους αγωνιστές, το Νοέμβρη 1827, μερικοί Θεοδωριανίτες γυρνάνε στ τόπο τους, άλλοι παραμένουν στο στρατό κι άλλοι παντρεύονται κι εγκαθίστανται αλλού. H ζωή στα Θεοδώριανα συνεχίζεται και μετά την επανάσταση, ίδια και χειρότερη από πριν. Στην πλάτη του φτωχού Θεοδωριανίτη ραγιά φορτώνονται, πιο πολύ από πριν, ένα σωρό δυσβάσταχτοι φόροι, τακτικοί κι έκτακτοι. Ο Γιαννάκης Κουτελίδας ορίζεται καπετάνιος στα Τζουμέρκα με έδρα τη Χόσεψη και καταφέρνει με 150 άντρες περίπου να ξεκαθαρίσει την περιοχή απ’ τους Λιάπηδες (1828). Μαζί του είναι αρκετοί Θεοδωριανίτες. Η ασφάλεια επανέρχεται στην περιοχή και η ζωή του Θεοδωριανίτη, ξαναγυρνάει στις ίδιες σχεδόν συνθήκες που είχε πριν την Επανάσταση.

Η δολοφονία του Κουτελίδα

Στα 1838 ένα μεγάλο γεγονός συνταράζει τους κατοίκους, κυρίως της περιοχής Τζουμέρκων. Οι Τούρκοι δολοφονούν τον καπετάν Γιαννάκη Κουτελίδα «μέσα στη χώρα στα Θεοδώριανα». Ο Κουτελίδας δολοφονείται από τον Τσέλιο Πίτσαρη με μπαμπεσιά, αφού τον κάλεσε για να μιλήσουν, στο σπίτι του Παπα- Δημήτρη Κυρτσιά στα Θεοδώριανα. Προηγούμενα ο Κουτελίδας είχε σκοτώσει τον ανιψιό του Πίτσαρη, Χαλήλ, ο οποίος μάζευε τους φόρους στα Τζουμερκοχώρια και η συμπεριφορά του ήταν καταπιεστική και βάναυση.