Κείμενο: Παναγιώτης Βεντίστας
φωτογραφίες: Δημήτρης Στεργιούλης
Πολλά χρόνια πριν, ανεβαίνοντας ένα πρωί στην Πυραμίδα προτού ακόμα ξημερώσει, κοντά την κορυφή είχα μια απρόσμενη συνάντηση. Ο Κώστας Κουτσούκης με το κοπάδι του, μόνος μέσα στη νύχτα, μακριά από τον πολιτισμό.
Αυτή είναι η ζωή των κτηνοτρόφων, μοναχική, χωρίς απαιτήσεις, χωρίς ευκολίες. Από τότε έχω ανέβει πολλές φορές στην Κωστηλάτα αλλά και σε άλλα λιβάδια. Όλο και κάποια συνάντηση θα είχα με τον Πάνο Παπατάτση στη Χούνη, τον Λεωνίδα Μπαρμπαγιάννη στη Φτέρη, τον Γιώργο Ντζούνη στο Βτσέλι, τον Κίμωνα στον Αϊ Λιά, τον Αποστόλη Μητρογιάννη στο Καλιφώνι.
Οι κτηνοτρόφοι εργάζονται 365 μέρες το χρόνο. Συνήθως απασχολείται όλη η οικογένεια.
Στη λεκάνη των Θεοδωριάνων και το Σκαρπάρι βόσκουν σήμερα περίπου 17.000 ζώα, στη συντριπτική τους πλειοψηφία πρόβατα, κατανεμημένα σε 60 περίπου κοπάδια σε 30 στάνες.
Εδώ και λίγα χρόνια πολλοί περίμεναν ότι η γενιά εκείνη των κτηνοτρόφων θα ήταν και η τελευταία. Παρ’ όλα αυτά πολλοί νέοι έμειναν στην κτηνοτροφία με αποτέλεσμα η κτηνοτροφία να παραμένει ακμαία.
Μεταφορές
Η ζωή του κτηνοτρόφου άλλαξε τα τελευταία χρόνια ακολουθώντας τις αλλαγές της κοινωνίας. Η πιο σημαντική εξέλιξη έγινε στις μεταφορές. Τα μουλάρια, που για αιώνες ήταν ο σημαντικότερος βοηθός του κτηνοτρόφου, έχουν αντικατασταθεί από τα αυτοκίνητα. Οι δρόμοι που κατασκευάστηκαν την τελευταία εικοσαετία τα φέρνουν μέχρι τις στάνες εκτός από λίγες εξαιρέσεις. Η μετακίνηση έγινε πιο εύκολη. Οι κτηνοτρόφοι δεν αναγκάζονται να μένουν για πολλές μέρες στη στάνη, αλλά πηγαινοέρχονται στο χωριό.
Η μεταφορά των προϊόντων, των ζώων και των ζωοτροφών είναι πιο εύκολη. Οι δρόμοι έφεραν επίσης πιο πολύ κόσμο σε απρόσιτα μέρη. Η Κωστηλάτα, η Χούνη, η Φτέρη δεν αποτελούν πια για τους περισσότερους μέρη μακρινά, σχεδόν μυθικά. O καθένας μπορεί σε ελάχιστο χρόνο και με λίγη υπομονή στην καρότσα ενός φορτηγού να φτάσει σε λίγο χρόνο πολύ ψηλά. Ο κτηνοτρόφος δεν αισθάνεται πια τόσο απομονωμένος.
Άλλη σημαντική εξέλιξη είναι η μετακίνηση προς τα χειμαδιά. Τα πολυήμερα ταξίδια να φτάσει ένα κοπάδι στο Ξηρόμερο έχουν σταματήσει. Τα πρόβατα μεταφέρονται σήμερα με αυτοκίνητα γρήγορα και με ασφάλεια.
Η κατασκευή των δρόμων είχε ως συνέπεια την αλλαγή στον τρόπο διάθεσης των προϊόντων. Παλιότερα όλο το γάλα γινόταν επιτόπου τυρί ή τσαλαφούτι και πουλιόταν στον τελικό καταναλωτή απ’ ευθείας από τον κτηνοτρόφο.
Σήμερα το περισσότερο γάλα διατίθεται σε τυροκομεία και βιομηχανίες και μόνο ένα μέρος του γίνεται τυρί. Αυτό που έχει μείνει αναλλοίωτο μέχρι σήμερα είναι ο τρόπος παρασκευής του.
Προβλήματα
Oι μεταφορές είναι η κυριότερη και ίσως η μόνη αλλαγή στη δουλειά των κτηνοτρόφων. Δυστυχώς παραμένουν σημαντικά προβλήματα που αν και τα προηγούμενα χρόνια αντιμετωπίζονταν ως φυσιολογική κατάσταση σήμερα φαίνονται αδιανόητα. 
Ο γερο- τσέλιγκας στη στάνη του
Το κυριότερο πρόβλημα είναι τα καταλύματα. Τη στιγμή που σε όλα σχεδόν τα άλλα μέρη έχουν κατασκευαστεί καταλύματα (αν ανεβεί κάποιος πάνω από το Καλιφώνι προς το Βουργαρελιώτικο θα δει τουλάχιστον δύο τέτοια), οι δικοί μας κτηνοτρόφοι κοιμούνται στα γνωστά γυροβόλια, (ξερολιθιές από πέτρες σε κυκλική διάταξη), σκεπασμένα με νάιλον και φτέρες.
Μόνο ένα σπιτάκι έγινε στη Λούτσα, στην Κωστηλάτα από το Συνεταιρισμό, το οποίο είναι καλαίσθητο και λειτουργικό, καθώς και άλλα δύο τρία από τους κτηνοτρόφους. Είναι γνωστό ότι όλα τα λιβάδια είναι είτε συνεταιριστικά είτε κοινοτικά (ελάχιστα κοπάδια βόσκουν κοντά στο χωριό σε χωράφια) και οι κτηνοτρόφοι δεν έχουν το δικαίωμα να φτιάχνουν εγκαταστάσεις σ’ αυτά. Επομένως η μέριμνα για τις εγκαταστάσεις αυτές πρέπει να ληφθεί από τη μεριά είτε του Συνεταιρισμού είτε της Κοινότητας. Νομίζω όμως ότι και οι κτηνοτρόφοι θα έπρεπε να συμμετέχουν ενεργά δεδομένου ότι σχεδόν όλοι είναι μέλη του Συνεταιρισμού αλλά και δικό τους Συνεταιρισμό έχουν.
Σημαντικό πρόβλημα είναι και η κατάσταση των δρόμων. Η συντήρησή τους είναι ανεπαρκής. Άλλο μεγάλο πρόβλημα είναι η λειψυδρία. Οι πηγές είναι λίγες κυρίως στα ψηλά. Τα τελευταία χρόνια είχαμε λίγα χιόνια και βροχές με αποτέλεσμα και τα νερά να είναι λίγα. Οι ποτίστρες είναι παλιές, ανεπαρκείς και ασυντήρητες. Με θλίψη είδα φέτος μία από αυτές σε κεντρική στάνη γεμάτη μουρμουρίτσες (γυρίνους) και μούσκλα. Κάποιος πρέπει να βάλει το χέρι του έστω και κτηνοτρόφος. Τα πρόβατα αναγκάζονται να περπατάνε πολύ για να πιουν νερό, κακής ποιότητας πολλές φορές.
Στο άρμεγμα
Χαρακτηριστική περίπτωση κακής διαχείρισης των νερών είναι αυτή του Βρυζοκάλαμου. Ο Σύλλογος που το διαχειρίζεται (δεν είναι Θοδωριανίτες) δεν έχει αφήσει νερό για τα πρόβατα, παρόλο που είχε υποχρέωση, με αποτέλεσμα τα ζώα που βόσκουν στο Κοντρί να μην έχουν νερό, ενώ ο αγωγός περνάει δίπλα.
Συνεπακόλουθο των λίγων βροχών είναι και η έλλειψη χορταριού. Τα λιβάδια μετά τον Ιούλιο σχεδόν ξεραίνονται. Οι κτηνοτρόφοι είναι από τους πρώτους επαγγελματίες που υφίστανται τις συνέπειες της αύξησης της θερμοκρασίας και της αλλαγής του κλίματος.
Καθώς η ζωή τους είναι στη φύση και εξαρτώνται από τη φύση, είναι οι πρώτοι που επηρεάζονται αρνητικά από τα ακραία καιρικά φαινόμενα.
Πολλά κοπάδια ταΐζονται πια, κάτι που δε συνέβαινε μερικά χρόνια πριν. Η υπερβόσκηση καθώς και η ξηρασία έχουν εξαντλήσει τα λιβάδια. Υπάρχουν διάφορες απόψεις για αερολίπανση, για τεχνητή βροχή κ.λ.π., αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει τίποτα.
Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα έχει προκύψει τελευταία και αφορά τους νέους κτηνοτρόφους και όχι μόνο τους Θοδωριανίτες. Τα κορίτσια του χωριού δεν φαίνεται να συμπαθούν ιδιαίτερα τη δύσκολη ζωή του κτηνοτρόφου και προτιμούν άντρες με άλλες ασχολίες. Αυτό έχει σαν συνέπεια τη δυσκολία εξεύρεσης νύφης από τα νέα παιδιά.
Προβλήματα έχουν αναφερθεί τελευταία και με λύκους και αρκούδες. Είναι βέβαια γνωστό ότι οι λύκοι και οι αρκούδες κινδυνεύουν πολύ περισσότερο από τα πρόβατα. Για το πρόβλημα αυτό πρέπει να ενδιαφερθεί η πολιτεία και να αποζημιώνονται όσοι παθαίνουν ζημιές.
Τα χειμαδιά
Οκτώβρης: στο δρόμο για τα χειμαδιά
Το χειμώνα οι κτηνοτρόφοι σκορπίζουν στην περιοχή της Άρτας και της Αιτωλοακαρνανίας. Ο πιο μακρινός προορισμός είναι το Ευηνοχώρι περίπου 230 χιλιόμετρα από τα Θεοδώριανα.
Στα χειμαδιά η ζωή είναι εντελώς διαφορετική από ότι στα Τζουμέρκα. Παλιότερα οι κτηνοτρόφοι άλλαζαν συχνά τόπο στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν τροφή για τα ζώα. Όλη τους η οικοσκευή χωρούσε σε 2-3 μουλάρια. Έφτιαχναν σουρλωτές καλύβες να περάσουν το χειμώνα. Σήμερα όμως σχεδόν όλοι είναι εγκατεστημένοι σε ένα σημείο. Έχουν φτιάξει σπίτια αγόρασαν χωράφια.
Τα ζώα βόσκουν είτε σε νοικιασμένα λιβάδια είτε ταΐζονται. Οι κτηνοτρόφοι έχουν αναπτύξει δεσμούς με τους ντόπιους, έχουν γίνει πολλοί γάμοι μεταξύ τους, έχουν αναπτυχθεί οικονομικές σχέσεις. Αυτό είναι και ένα χαρακτηριστικό που δεν αφορά μόνο τους κτηνοτρόφους αλλά όλους τους Θοδωριανίτες. Η διπλή ζωή η συντήρηση δύο νοικοκυριών, 2 σπιτιών η συνεχής εναλλαγή μεταξύ των δύο.
Το μέλλον της κτηνοτροφίας δεν έχει απασχολήσει σοβαρά μέχρι τώρα τους ενδιαφερόμενους φορείς. Μέσα στη δίνη των αλλαγών και των ραγδαίων εξελίξεων στην οικονομία, σίγουρα η κτηνοτροφία δε θα μείνει ανεπηρέαστη. Θα πρέπει οι εμπλεκόμενοι από τώρα να βάλουν τις βάσεις και να καθορίσουν το μέλλον της για να έχουν τα καλύτερα αποτελέσματα.